Mediator w miejscu pracy. Mediacje w miejscu pracy – podstawowe zagadnienia

Artykuł w ramach prowadzonego przez ZPP projektu pt. „Mediacje między pracodawcą a pracownikami jako sposób na rozwiązywanie konfliktów w czasie pandemii COVID-19”, dofinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020.

Mediator w miejscu pracy

Mediacje w miejscu pracy – podstawowe zagadnienia

Mediacja jest jednym z rodzajów pozasądowych metod rozwiązywania sporów, zwanych również alternatywnymi metodami rozwiązywania sporów (ADR –ang. Alternative Dispute Resolution). Mediacja przede wszystkim polega na dobrowolnej próbie rozwiązania konfliktu pomiędzy uczestnikami sporu przy udziale i z pomocą bezstronnego i neutralnego mediatora. Podstawowym celem mediacji jest wypracowanie przez strony porozumienia tj. obopólnie akceptowalnego i satysfakcjonującego kompromisu, który w przypadku mediacji pozasądowej wymagać będzie jeszcze zatwierdzenia przez sąd, tak aby ugoda zawarta pomiędzy stronami miała moc ugody zawartej przed sądem. Proces ten służy załagodzeniu konfliktu, doprowadzeniu stron do porozumienia, a jego istotą nie jest ustalenie, która ze stron ma rację w danym sporze, gdyż nie ma tutaj strony wygranej i przegranej. Uczestniczenie w mediacji podmiotu trzeciego, który powinien dawać gwarancję bezstronności, sprawia, że mediację często określa się jako „rokowania we troje”[1]

Do podstawowych zasad mediacji określonych przepisami Kodeksu postępowania cywilnego zalicza się: dobrowolność, bezstronność, poufność, neutralność oraz akceptowalność.

W polskim porządku prawnym instytucja mediacji została uregulowana zarówno na gruncie prawa karnego, cywilnego, jak i administracyjnego. Z perspektywy tematu niniejszej pracy najistotniejsza jest instytucja mediacji wprowadzona do Kodeksu postępowania cywilnego, gdyż to ona będzie miała zastosowanie do większości spraw dotyczących sporów pracowniczych. Zgodnie z art. 10 Kodeksu postępowania cywilnego w sprawach, w których dopuszczalne jest zawarcie ugody przed sądem, strony mogą także zawrzeć ugodę przed mediatorem[2]. Oznacza to, że mediacja ma charakter uniwersalny, ponieważ co do zasady można ją przeprowadzać w każdej sprawie podlegającej rozpoznaniu w postępowaniu cywilnym, chyba że jest to sprawa, w której niedopuszczalne jest zawarcie ugody[3]. Wyróżnia się mediacje sądowe tj. mediacje prowadzone na podstawie postanowienia sądu o skierowaniu danej sprawy do mediacji, jak i mediacje pozasądowe tj. mediacje prowadzone z inicjatywy stron konfliktu, które przed skierowaniem sprawy na drogę sądową próbują dojść do porozumienia przy udziale mediatora. Zawarta przez strony ugoda, po zatwierdzeniu przez sąd, ma moc prawną. Dodatkowo w przypadku spraw z zakresu prawa pracy zastosowanie może również znaleźć Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, której przepisy przewidują, iż po zakończonych niepowodzeniem rokowaniach, obowiązkowe jest prowadzenie postępowania mediacyjnego.

Mediacja jest to coraz powszechniej stosowana metoda rozwiązywania sporów, w tym między innymi w sprawach z zakresu prawa pracy[4]. Jedną z podstawowych zasad prawa pracy jest dążenie stron, a więc pracodawcy i pracownika, do polubownego załatwienia sporu, co znalazło odzwierciedlenie w art. 243 Kodeksu pracy. Choć liczba mediacji w sprawach z zakresu prawa pracy rośnie, to nadal nie można tego uznać za wiodący sposób rozwiązywania konfliktów w miejscu pracy. Z danych Ministerstwa Sprawiedliwości wynika, że w 2015 r. do mediacji na podstawie postanowienia sądu skierowano 512 sprawy z zakresu prawa pracy, przy czym jedynie 120 zakończyło się zawarciem ugody[5].

Do najczęściej spotykanych sporów pracowniczych z pewnością należy zaliczyć spory dotyczące wypowiedzenia warunków pracy i płacy zawartych w umowie o pracę, czy też sposobu rozwiązania umowy o pracę[6].

Nie można wykluczyć, iż epidemia COVID-19 może znacząco wpłynąć na rynek pracy. Niestety, ale istnieje duże prawdopodobieństwo, iż wskutek epidemii dojdzie do likwidacji wielu miejsc pracy, jak też w wielu przypadkach pracodawcy nie będą w stanie dotrzymać dotychczasowych warunków pracy i płacy, czy też nie będą w stanie na bieżąco regulować swoich zobowiązań wobec pracowników. Wiele wątpliwości i potencjalnych sporów może dotyczyć również kwestii związanych z pracą zdalną. Spory te w szczególności mogą dotyczyć rozliczania czasu pracy, korzystania przez pracowników z prywatnego sprzętu. Co z kolei może doprowadzić do zwiększenia liczby sporów z zakresu prawa pracy. Wobec czego mediacja może stać się istotnym sposobem na sprawne rozwiązanie tego typu konfliktów, w szczególności biorąc pod uwagę przewlekłość postępowań sądowych i wydolność systemu sądowego, która z uwagi na ograniczenia związane z trwającą epidemią nie ulegnie poprawie w najbliższym czasie.

Niewątpliwie istotnym elementem w procesie mediacji jest wybór mediatora, co też zostanie szczegółowo omówione poniżej.

Kim jest mediator?

Zgodnie z definicją mediatora zawartą w słowniku języka polskiego, mediator, to osoba pośrednicząca w sporze, mająca doprowadzić do ugody między spierającymi się stronami[7]. Nazwa ta pochodzi od łacińskiego słowa mediare oznaczającego „być w środku”. To też należy uznać za główną rolę mediatora tj. bycie łącznikiem i pośrednikiem pomiędzy skonfliktowanymi stronami, a jednocześnie wspomaganie ich w rozwiązaniu sporu[8].

Mediator jest bezstronną osobą, która pomaga skonfliktowanym stronom we wzajemnym przedstawieniu swoich racji i argumentów i znalezieniu rozwiązania, które w danej sytuacji będzie satysfakcjonujące dla każdej ze stron. Co istotne, rolą mediatora nie jest rozstrzygnięcie sporu pomiędzy stronami, gdyż nie jest on sędzią, czy też arbitrem. W przypadku spraw
z zakresu prawa pracy mediacja może być szczególnie istotna oraz pomocna  we wszelkich sprawach, które wymagają sprawnego i szybkiego rozstrzygnięcia, czy też załagodzenia konfliktu, bez jednoczesnego angażowania sądu.

Mediator może być nieocenioną pomocą na każdym etapie sporu. Mediacja może zastąpić postępowanie sądowe, a ugoda osiągnięta przed mediatorem wymagać będzie jedynie zatwierdzenia przez sąd.

Zgodnie z art. 183² Kodeksu postępowania cywilnego, mediatorem może być wyłącznie osoba fizyczna, mająca pełną zdolność do czynności prawnych, korzystająca w pełni z praw publicznych[9]. W przypadku spraw z zakresu prawa pracy, przepisy prawa  nie określają jakichkolwiek wymagań stawianych wobec mediatorów dotyczących ich wykształcenia, przygotowania zawodowego, uprawnień, czy też doświadczeń zawodowych. Zastrzega się jedynie, że funkcji tej nie może pełnić sędzia, z wyłączeniem sędziów w stanie spoczynku. Odrębną kategorię mediatorów stanowią stali mediatorzy. Zgodnie z art. 157a Ustawy prawo o ustroju sądów powszechnych, na listę stałego mediatora może zostać wpisany mediator spełniający powyższe warunki, który dodatkowo: nie był karany za przestępstwo umyślne, ukończył 26 lat, zna język polski oraz posiada wiedzę i umiejętności w zakresie prowadzenia mediacji[10]. Listy stałych mediatorów prowadzone są przez prezesów sądów okręgowych. Listy mediatorów mogą prowadzić także ośrodki mediacyjne (organizacje pozarządowe i uczelnie). Listy te są przekazywane prezesowi sądu okręgowego. Ośrodki mediacyjne samodzielnie określają wymogi jakie musi spełniać osoba, która chce zostać wpisana na listę danego ośrodka.

Strony podejmując decyzję o skierowaniu sprawy do mediacji mogą wybrać dowolnego mediatora, w tym również spoza listy prowadzonej przez prezesa sądu okręgowego. Jeżeli strony nie mogą dojść do porozumienia w tym zakresie, sąd wyznacza mediatora wyspecjalizowanego w konkretnym rodzaju mediacji, uwzględniając w pierwszej kolejności stałych mediatorów.

Cele i działania mediatora

W myśl przepisów Kodeksu postępowania cywilnego należy wskazać, iż podstawowym celem mediacji jest „ugodowe załatwienie sprawy”. Bez wątpienia należy zatem przyjąć, iż celem, który powinien przyświecać każdemu mediatorowi w trakcie prowadzenia mediacji jest wypracowanie takiego rozwiązania, które usatysfakcjonuje strony konfliktu, bez ustalenia, kto ma rację w danym sporze – w myśl zasady „pojednać, a nie sądzić”.

Mediator powinien zatem stworzyć stronom takie warunki, które pozwolą na prowadzenie bezpośrednich rozmów oraz pozwolą na wypracowanie ich własnego, akceptowalnego dla każdej ze stron porozumienia. W wyniku działań mediatora wszystkie strony biorące udział w postępowaniu mediacyjnym powinny odnieść korzyści.

Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego, mediator zobowiązany jest do niezwłocznego ujawnienia stronom okoliczności, które mogłyby wzbudzić wątpliwości co do jego bezstronności. Dodatkowo w trakcie prowadzenia mediacji, mediator powinien wykorzystywać różne metody zmierzające do polubownego rozwiązania sporu, w tym poprzez wspieranie stron w formułowaniu przez nie propozycji ugodowych, lub na zgodny wniosek stron może wskazać sposoby rozwiązania sporu, które nie są dla stron wiążące.

Jak wskazuje L. Cichobłaziński „Mediator ma przed sobą dziewięć głównych zadań. Należą do nich:

– inicjacja komunikacji między stronami lub usprawnienie komunikacji nawiązanej wcześniej przez strony sporu,

– pomoc we wzajemnym uznaniu przez strony swoich praw do prowadzenia postępowania,– usprawnienie procesu negocjacji poprzez przewodniczenie obradom,

– uczenie niedoświadczonych i nieprzygotowanych reprezentantów stron sporu sposobu prowadzenia mediacji,

– pomoc przy korzystaniu z zewnętrznych ekspertów lub nieznanych wcześniej zasobów,

– umożliwienie stronom spojrzenia na problem z różnych perspektyw i punktów widzenia, definiowanie podstawowych kwestii spornych i interesów oraz poszukiwanie wzajemnie satysfakcjonujących rozwiązań,

– pomoc przy budowie rozsądnych i nadających się do realizacji porozumień oraz wykazanie celów, które są skrajne lub nierealistyczne,

– branie na siebie części odpowiedzialności, czasem nawet oskarżeń za decyzje, które mogą zostać uznane za niepopularne. Pomaga to w zachowaniu wizerunku reprezentantów wobec stron, które reprezentują,

– mediator jest liderem postępowania mediacyjnego, powinien przezwyciężać impas poprzez proceduralne i merytoryczne sugestie”[11], Biorąc pod uwagę powyższe należy uznać

Jak z kolei wskazuje M. Tabernacka, do zadań mediatora należy zaliczyć: nawiązanie kontaktu pomiędzy stronami mediacji, umożliwienie prowadzenia mediacji, moderowanie mediacji, pośredniczenie w rozmowach między stronami, przyjmowanie stanowisk stron, doradzanie stronom możliwych rozwiązań, udzielanie stronom wyjaśnień związanych ze znaczeniem okoliczności faktycznych i prawnych, pomoc w sformułowaniu ugody, bądź porozumienia[12].

Cechy dobrego mediatora

Niewątpliwie osoba mediatora jest ważnym elementem postępowania mediacyjnego, gdyż to w dużej mierze od jego postawy i zachowania zależy wynik postepowania mediacyjnego. Przede wszystkim mediator powinien być neutralną osobą trzecią wspierającą strony konfliktu w dojściu do porozumienia. Dodatkowo, idealny mediator powinien cechować się uczciwością , posiadaniem odpowiedniej wiedzy i doświadczenia w zakresie

prowadzenia postępowania mediacyjnego, posiadaniem umiejętności stosowania technik negocjacyjnych. Z pewnością przydatną umiejętnością będzie także zdolność ustalenia tego, co jest intencją i celem stron, od tego, co jest możliwe do wypracowania w danej sprawie. W tym celu z pewnością niezbędna będzie umiejętność wysłuchiwania innych, jak również umiejętność zadawania odpowiednich pytań i prowadzenia dialogu. Mediator powinien także zawsze mieć na względzie dobro stron, dbać o ich bezpieczeństwo, a także dbać o poszanowanie godności stron. Mediatorowi, jako osobie bezstronnej i neutralnej nie wolno oceniać stron i ich postępowania[13].

Omawiając cechy idealnego mediatora należy również wskazać na cechy osobowości, którymi powinien charakteryzować się mediator. Niewątpliwie do tego typu cech należy zaliczyć komunikatywność, uczciwość, cierpliwość, empatię, wytrwałość, okazywanie szacunku innym, jak również umiejętność przystosowywania się do zmieniających się warunków[14].

Z uwagi na rolę mediatora w postępowaniu mediacyjnym niezbędne jest, aby mediator był osobą, która zarówno poprzez swoją osobowość, jak i posiadaną wiedzę oraz umiejętności zapewni stronom konfliktu komfort psychiczny, jak również właściwy poziom profesjonalizmu. Niewątpliwie to połączenie odpowiedniego charakteru oraz wiedzy pozwoli mediatorowi na skuteczną pomoc stronom w rozwiązaniu ich sporu i to też powinno być jednym z istotnych kryteriów przy wyborze mediatora, co szerzej zostało opisane poniżej.

Etyka w pracy mediatora

Niezwykle istotnymi zagadnieniami związanym z sylwetką idealnego mediatora są  kwestie zasad etycznych, których to zasad profesjonalny mediator powinien przestrzegać. Problematyka zasad etycznych została uregulowana w kilku niezależnych dokumentach.

Do podstawowych regulacji odnoszących się do kwestii etyki mediatora należy zaliczyć, Standardy prowadzenia mediacji i postępowania mediatora uchwalone przez Społeczną Radę ds. Alternatywnych Metod Rozwiązywania Konfliktów i Sporów przy Ministrze Sprawiedliwości[15]. Rada ta uchwaliła również Kodeks Etyczny Mediatorów Polskich[16]. Dodatkowo zagadnienia te zostały również uregulowane na poziomie europejskim czego wyrazem jest Europejski Kodeks Postępowania Mediatorów[17] oraz  dyrektywa 2008/52/WE z 21.5.2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych.  Niezależnie od wskazanych powyżej kodeksów etyki, własne kodeksy etyczne opracowują również poszczególne ośrodki mediacyjne, czy też inne organizacje zajmujące się mediacją.

Wskazane powyżej regulacje szczegółowo wskazują zasady i reguły działania mediatora. Europejski Kodeks Postępowania Mediatorów reguluje takie zagadnienia jak: kompetencje oraz zasady wyznaczania mediatorów, zasady postępowania mediacyjnego (niezależność, neutralność, bezstronność, poufności), procedury mediacji oraz płatności.

Do najważniejszych i podstawowych zasad etyki pracy mediatora wynikających zarówno z przepisów prawa, jak i poszczególnych regulacji z zakresu etyki należy zaliczyć zakaz wywierania nacisków na strony, co powinno wiązać się ze stosowaniem przez mediatora nieinwazyjnych i pokojowych metod mediacji bez elementów manipulacji. Kolejną istotną zasadą jest obowiązek zachowania przez mediatora bezstronności. Przede wszystkim na mediatorze ciąży obowiązek poinformowania stron o wszelkich okolicznościach, które mogą rodzić wątpliwości, co do jego bezstronności, w tym prawo odmowy podjęcia się mediacji w sprawie, w której zidentyfikuje ryzyko braku bezstronności. Bezstronność oznacza, iż mediator  powinien równo traktować każdą ze stron konfliktu, wysłuchać każdą ze stron i zapewnić każdej ze stron podobne warunki do wygłoszenia swoich racji. Bez wątpienia kolejną zasadą, którą powinien kierować się mediator jest poszanowanie godności stron, co wiąże się z nieocenianiem stron. Mediator powinien również zapewniać stronom poczucie komfortu i bezpieczeństwa. Do pozostałych istotnych zasad należy także zaliczyć zakaz wskazywania stronom własnych propozycji  rozstrzygnięcia  zaistniałego  między  stronami  sporu, obowiązek zachowania w tajemnicy wszystkich informacji otrzymanych w związku z prowadzonym postępowaniem mediacyjnym.

Co istotne omówione powyżej regulacje dotyczące zasad etyki nie stanowią źródeł prawa, nie mają również charakteru wiążącego – mają one jedynie charakter pomocniczy, wskazując na zasady, którymi w swojej pracy powinien kierować się profesjonalny i rzetelny mediator. Co prawda, mediatorzy nie mają obowiązku stosowania się do reguł w nich zawartych, niemniej jednak, nie sposób nie zgodzić się z twierdzeniem, iż  profesjonalny mediator, któremu zależy na świadczeniu usług na najwyższym poziomie powinien uwzględniać je w swojej pracy pomimo faktu, iż obowiązek ten nie został prawnie uregulowany, a za ich nieprzestrzeganie nie przewidziano żadnych sankcji.

 Proces wyboru odpowiedniego mediatora w miejscu pracy

Wybór odpowiedniego mediatora jest niezwykle istotny, gdyż to często od osoby i umiejętności mediatora zależeć będzie rezultat mediacji. Stąd też uczestnicy sporu powinni w sposób staranny dokonać tego wyboru. Kryteriami, które należy uwzględnić przy wyborze mediatora, oprócz spełnienia wymogów formalnych (omówionych powyżej), są z pewnością cechy i umiejętności danego mediatora, które są niezbędne w kontekście charakteru danego sporu. Do tego typu cech i umiejętności należy zaliczyć przede wszystkim niezbędną wiedzę w zakresie przedmiotu sporu, która pozwala na lepsze zrozumienie istoty konfliktu i skuteczną pomoc
w jego rozwiązaniu. Niejednokrotnie w skomplikowanych sprawach specjalistyczna wiedza będzie niezbędna do profesjonalnej pomocy ze strony mediatora i ten element powinien stanowić jedno z kryterium przy wyborze mediatora. Strony wybierając mediatora powinny również zwrócić uwagę, czy dana osoba zapewni zachowanie bezstronności, uczciwości oraz neutralności.

Tak jak zostało to wskazane powyżej, mediacja może przybrać formę mediacji pozasądowej tj. prowadzonej na podstawie umowy o mediację oraz mediacji sądowej prowadzonej na podstawie postanowienia sądu o skierowaniu sprawy do mediacji. Niezależnie od rodzaju mediacji, to strony sporu wspólnie podejmują decyzję o osobie mediatora. W przypadku mediacji pozasądowej, to strony wskazują mediatora, bądź też wspólnie ustalają sposób jego wyboru np., poprzez wskazanie, iż wybór mediatora należeć będzie do wskazanej przez strony osoby trzeciej lub też np. ośrodek mediacji. W przypadku mediacji sądowych – jeżeli stronom nie uda się dojść do porozumienia w sprawie osoby mediatora, mediator wyznaczany jest wtedy przez sąd, przy czym w takim wypadku stronom przysługuje prawo do zmiany mediatora wyznaczonego w ten sposób. Dodatkowo obowiązek odmówienia prowadzenia mediacji ciąży na  mediatorze w sytuacji, w której mediator posiada wątpliwości, co do swojej bezstronności  w danym sporze.

Niewątpliwie osoba mediatora musi zostać zaakceptowana przez wszystkie strony konfliktu, a jego wybór powinien zostać poprzedzony dialogiem w tej sprawie, przy poszanowaniu interesów każdej ze stron. W przypadku, gdy z uwagi na skalę konfliktu dialog oraz dojście do kompromisu w sprawie osoby mediatora nie są możliwe dobrym rozwiązaniem może okazać się ustalenie, iż wyboru mediatora dokona niezależna osoba trzecia niezaangażowana w konflikt.

Podsumowanie

Tak jak zostało wskazane powyżej, w obliczu ryzyka wzrostu sporów z zakresu prawa pracy, na które wpływ z pewnością będzie miała epidemia COVID-19, mediacja może stać się skuteczną receptą na wiele konfliktów powstałych na tle prawa pracy. Do niewątpliwych jej zalet należy zaliczyć możliwość wypracowania sprawnego i szybkiego rozstrzygnięcia, czy też załagodzenia konfliktu, bez jednoczesnego angażowania sądu, co w sprawach z zakresu prawa pracy może być niezwykle pożądane, szczególnie z uwagi na fakt, iż strony konfliktu często będą ze sobą dalej współpracowały. Skuteczność mediacji w wielu przypadkach zależeć będzie od osoby mediatora, która niewątpliwie jest istotnym elementem mediacji, stąd też strony decydując się na oddanie swojego sporu w ręce mediatora powinny ze szczególną uwagą dokonać jego wyboru.

Mediator powinien być bezstronną osobą, której zadaniem jest pomoc skonfliktowanym stronom we wzajemnym wysłuchaniu i znalezieniu rozwiązania, które w danej sytuacji będzie akceptowalne przez wszystkie strony konfliktu, przy czym rolą mediatora nie jest rozstrzygnięcie sporu pomiędzy stronami. Profesjonalny i odpowiedzialny mediator oprócz cech osobowości niezbędnych przy prowadzeniu mediacji, do których należy zaliczyć m.in.: uczciwość, empatię, komunikatywność powinien również posiadać odpowiednią wiedzę i doświadczenie w zakresie przedmiotu sporu, w tym w zakresie negocjacji. Dodatkowo, mediator w swoim postępowaniu powinien kierować się zasadami etyki. To właśnie połączenie odpowiedniego charakteru oraz wiedzy pozwoli mediatorowi na wypełnienie swojej roli tj. skuteczną pomoc stronom w rozwiązaniu ich sporu, poprzez wypracowanie rozwiązania satysfakcjonującego wszystkie strony konfliktu. To też powinno stanowić kryteria wyboru, którymi powinny kierować się strony przy wyborze mediatora.

Autor:

Szymon Witkowski – doktorant w Kolegium Gospodarki Światowej Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, absolwent prawa na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu i administracji na Uniwersytecie Gdańskim. Aplikant radcowski w warszawskiej OIRP. Specjalizuje się w zagadnieniach na pograniczu prawa i finansów, ekonomicznej analizie prawa, prawie cywilnym, handlowym i nieruchomościowym. Zarządca nieruchomości. Zawodowo związany z największą w Polsce instytucją kultury, Teatrem Wielkim – Operą Narodową. Zaangażowany w liczne projekty edukacyjne, posiada doświadczenie w pracy naukowej z młodzieżą licealną, studentami i osobami starszymi.

***

Bibliografia:

74. Cichobłaziński, Mediacje w sporach zbiorowych, s. 74.

Europejski kodeks postępowania mediatorów, źródło: http://mediacja.gov.pl/Zasady-Etyki-Mediatora.html

10. Goździewicz, Mediacja i arbitraż w polskim prawie pracy, (w:) Arbitraż i mediacja w prawie pracy. Doświadczenia amerykańskie i polskie, red. G. Goździewicz, Wydawnictwo KUL, Lublin 2005, s. 10.

Kodeks Etyczny Mediatorów Polskich uchwalony przez Społeczną Radę do spraw Alternatywnych Metod Rozwiązywania Konfliktów i Sporów przy Ministrze Sprawiedliwości w dniu 19 maja 2008 r., źródło: http://mediacja.gov.pl/Zasady-Etyki-Mediatora.html

1. Koszowski, Prawno-etyczne aspekty wykonywania zawodu mediatora z uwzględnieniem standardów europejskich, Studia Prawno-Ekonomiczne 2008, s. 29-47
2. Kościółek, Cechy i zadania dobrego mediatora, w: Arkuszewska A. M., Plis J. (red. nauk.), Zarys metodyki pracy mediatora w sprawach cywilnych, Wolters Kluwer SA, Warszawa, 2014.
3. Łuba, Mediacja w postępowaniu cywilnym, „Mediator Polskiego Centrum Mediacji” 3/2008 (nr 46), s. 8.
4. Majewski, K. Mularczyk. Mediacja jako ADR w prawie pracy. w: Kwartalnik ADR nr 3(11)/2010, s. 45.

Standardy prowadzenia mediacji i postępowania mediatora uchwalone przez Społeczną Radę do spraw Alternatywnych Metod Rozwiązywania Konfliktów i Sporów przy Ministrze Sprawiedliwości w dniu 26 czerwca 2006 r., źródło: http://mediacja.gov.pl/Zasady-Etyki-Mediatora.html

2009. Tabernacka, Negocjacje i mediacje w sferze publicznej, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa, 2009.

https://www.mediacja.gov.pl/Statystyki.html

https://www.mediacja.gov.pl/Statystyki.html

https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyczny-rzeczypospolitej-polskiej-2019,2,19.html, str. 166

https://sjp.pl/mediatorem

Dz.U. z 2020 r, poz. 1575.

Dz. U. z 2020 r., poz. 2072.

Przypisy:

[1] G. Goździewicz, Mediacja i arbitraż w polskim prawie pracy, (w:) Arbitraż i mediacja w prawie pracy. Doświadczenia amerykańskie i polskie, red. G. Goździewicz, Wydawnictwo KUL, Lublin 2005, s. 10.

[2] Dz.U. z 2020 r, poz. 1575.

[3] K. Łuba, Mediacja w postępowaniu cywilnym, „Mediator Polskiego Centrum Mediacji” 3/2008 (nr 46), s. 8.

[4] https://www.mediacja.gov.pl/Statystyki.html

[5] Ibidem  

[6] https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/roczniki-statystyczne/roczniki-statystyczne/rocznik-statystyczny-rzeczypospolitej-polskiej-2019,2,19.html, str. 166

[7] https://sjp.pl/mediatorem

[8] A. Majewski i K. Mularczyk. Mediacja jako ADR w prawie pracy. w: Kwartalnik ADR nr 3(11)/2010, s. 45.

[9] Dz.U. z 2020 r, poz. 1575.

[10] Dz. U. z 2020 r., poz. 2072.

[11]L. Cichobłaziński, Mediacje w sporach zbiorowych, s. 74.

[12] M. Tabernacka, Negocjacje i mediacje w sferze publicznej, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa, 2009.

[13] M. Koszowski, Prawno-etyczne aspekty wykonywania zawodu mediatora z uwzględnieniem standardów europejskich, Studia Prawno-Ekonomiczne 2008, s. 29-47

[14] A. Kościółek, Cechy i zadania dobrego mediatora, w: Arkuszewska A. M., Plis J. (red. nauk.), Zarys metodyki pracy mediatora w sprawach cywilnych, Wolters Kluwer SA, Warszawa, 2014.

[15] Standardy prowadzenia mediacji i postępowania mediatora uchwalone przez Społeczną Radę do spraw Alternatywnych Metod Rozwiązywania Konfliktów i Sporów przy Ministrze Sprawiedliwości w dniu 26 czerwca 2006 r., źródło: http://mediacja.gov.pl/Zasady-Etyki-Mediatora.html

[16] Kodeks Etyczny Mediatorów Polskich uchwalony przez Społeczną Radę do spraw Alternatywnych Metod Rozwiązywania Konfliktów i Sporów przy Ministrze Sprawiedliwości w dniu 19 maja 2008 r., źródło: http://mediacja.gov.pl/Zasady-Etyki-Mediatora.html

[17] Europejski kodeks postępowania mediatorów, źródło: http://mediacja.gov.pl/Zasady-Etyki-Mediatora.html